Лъим ицц бихьизе

[[Файл:The Earth seen from Apollo 17.jpg|thumb|71 % ракьалъул цӀун буго лъималъ]]

'''Лъим''' (гьидрогеналъул оксид) — инорганикияб, токІкІараб (каркарараб), тагІамукъаб, махІ ва [[Лълъел кьер|кьерго гьечІеб]] [[химикияб субстанция]], жиб Ракьалъул гьидросфераялъул аслияб гІуцІунжоги ва киналниги чІагоялщинал организмазулги лъамалъиялъулги аслуги кколеб (билъунжо хІисабалда жиб бугеб). Лъеда гъорлъ я калориял, я органикиял регьунел субстанциял гьечІониги, гьеб чара гьечІого къваригІуна гІумруялъул лъалел киналниги формабазе. 

гьелъул [[химиялъулаб формула]] буго - Н<sub>2</sub>O<ref>[https://himanaliz.ua/kakie-bakterii-soderzhatsya-v-vode/ Какие вирусы и бактерии содержатся в воде?]</ref>. 

Лъималъул молекула буго кӀиго [[водород]]алдасанги ва цо — [[кислород]]алдасанги лъугьараб жубай. Гьел атомал цоцазда рухьун руго ковалентияб бухьеналдалъун. 

Стандартиял шартIазда гьеб букӀуна [[лъамалъи|лъамияблъун]], жиндир [[кьер]](дагьаб [[къадар]]алда), [[махӀ]] ва [[тӀагӀам]] гӀечӀеб.

[[Файл:2006-01-28 Drop-impact.jpg|thumb|Лъималъул тӀaлъиялда речӀунеб тӀири|181x181px]]

=== Агрегатиял хIалал ===
[[Файл:Water phase diagram.svg|right|400px|thumb|Лъел [[фазовияб диаграмма]]: ось ''Y'' — [[мерхьин]] ({{nowrap|[[Паскаль (борцен)|Па{{e|n}}]]}}), ось ''X'' — температура ([[Кельвин]]азда), S — къвакӀараб букӀин, L — лъамияб, V — гьава, CP — [[Критикияб тӀанкӀ (термодинамика)|критикияб тӀанкӀ]], TP — [[Лъималъул лъабикьараб тӀанкӀ]] (273.16°K, 611.73 [[Паскаль (борцен)|Па]]).]]



[[Агрегатиял хІалал|Агрегатиял хІалазда]] лъим букӀуна лъабго батӀияб:
* «КъвакӀараб» — [[цӀер]]
* «Лъамияб» — лъим
* «Газалъул хасияталъулаб» — [[лъел хІухьел]]
[[Файл:SnowflakesWilsonBentley.jpg|left|thumb|125px|[[ГІазул хІулаби|ГӀазул хӀулабазул]] тайпаби.]]

== Химиялъулал хаслъаби ==
* Лъим бахъизе бегьула гьал реакциябаздалъун:
: <math>\mathsf{2H_2O_2 \rightarrow 2H_2O + O_2\uparrow}</math>

: <math>\mathsf{NaHCO_3 + CH_3COOH \rightarrow CH_3COONa + H_2O + CO_2\uparrow}</math>

: <math>\mathsf{2CH_3COOH + CaCO_3 \rightarrow Ca(CH_3COO)_2 + H_2O + CO_2 \uparrow}</math>

* [[Нейтрализация|Нейтрализациялъул реакциябаздалъун]]:
: <math>\mathsf{H_2SO_4 + 2KOH \rightarrow K_2SO_4 + 2H_2O}</math>

: <math>\mathsf{HNO_3 + NH_4OH \rightarrow NH_4NO_3 + H_2O}</math>

: <math>\mathsf{2CH_3COOH + Ba(OH)_2 \rightarrow Ba(CH_3COO)_2 + 2H_2O}</math>

* Маххалъул оксид водородалъ рукIалиде ккезабунги:
: <math>\mathsf{CuO + H_2 \rightarrow Cu + H_2O}</math>

== Лъим тӀабигӀаталда ==

[[Дунялалъул океан]]алда жаниб уна 97,54 % ракьалда бугеб лъел, ракьуда гъоркь бугелъул (подземный) — 0,63 %, цӀорол гІусазул — 1,81 %, гӀоразул ва хӀоразул — 0,009 %, материкабазул цӀамІӀалал лъимазул — 0,007 %, атмосфераялъул — 0,001 %.

Лъамияб лъим букӀуна планетабазул спутниказул гъаталда гъоркь, цIикIкIун рес буго гьеб букIине Юпитер спутникалъул [[Европа (Юпитералъул спутник)|Европаялда]] букIине.

=== Гидрология ===
{{main|Гидрология}}
Гидроло́гия — лъималъул тӀабигӀат лъазабулеб [[гІелму]].

== Лъим гьекъей ва гьелъул квен гьаби ==
Чиясул гӀелалдаги цӀайалдаги балагьун инсанасул чорхолъ 50 % бахъараб 75 % щвезегӀан лъим букӀуна<ref>Watson, P. E. et al. (1980) Total body water volumes for adult males and females estimated from simple anthropometric measurements, The American Journal for Clinical Nutrition, Vol. 33, No 1, pp.27-39.</ref>.

== ХIакъикъатал ==
* Гьоркьохъеб куцалда гӀадан-инсанасул ва гӀурчинлъиялъул ургьимесалда букӀуна 50% лъел<ref name="НТ.ЗПВ">{{Cite web |title=Наука и техника. Книги. Загадки простой воды. |url=http://n-t.ru/ri/ar/zv01.htm |access-date=2015-02-23 |archive-date=2009-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090122023522/http://n-t.ru/ri/ar/zv01.htm |url-status=хвараб }}</ref>.
* Ракьалъул мантиялда жаниб буго, тӀолабго дунялалъул океаналъул лъималдас 10-12 нухалъ цӀцӀикӀун лъим.<ref>[http://www.priroda.ru/lib/detail.php?ID=5546 Состав и природа минтии Земли]</ref>.
* Гьоркьохъеб гъварилъиялда, 3,6 км, Дунялалъул океаналъ жинда гъоркь бачуга 71% ракьалъул ва гьелда гъоркьобе уна 97,6% кинабниги бугеб лъималъулги.
* Ракьалда тӀад гъварилъаби ва рорхалъаби рукӀинчӀелани, лъеца Дунял бахчизе букIана 3 км биццалъи бугеб гъаталдалъун<ref>[http://znaniya-sila.narod.ru/solarsis/zemlya/earth_04.htm Биосфера Земли]</ref>.
* Лъим ккола - тӀабигӀаталда цIакъ дагьал ругел жалаздаса. Лъамалъиялдасан цӀерлъун жиб лъугьунеб мехалъ, гьеб кӀодолъула, цӀцӀикӀкIуна (гьединабун цӀцӀикӀкIине кӀолеб цоги жо буго [[сурьма]]<ref name="Slovar2">{{макъала|бетІер=Сурьма|басма=[[Энциклопедияб къамус (Педагогика)|Энциклопедияб къамус]] гIолохъанав химикачиясул. 2-еб басма.|жавабчи=Сост. В. А. Крицман, В. В. Станцо|бакІ={{М}}|басмаялде бахъараб бакІ=[[Педагогика (басмаялде бахъи)|Педагогика]]|isbn=5-7155-0292-6|год=1990|гьумерал=235}}</ref>, [[висмут]], [[галлий]], [[германий]] ва цоги-цогидал жубаял).

{{Навигация
|Викикъамус =Лъим
|Викицитата = Лъим
|ВикитІехь = Лъим
|Тема = Лъим
}}

== ХӀужаби ==
<references/>

== Адабият ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Лъим}}
* {{тІехь|бетІер=Вода|автор=Лосев К. С.|басмаялде бахъараб бакІ=[[Гидрометеоиздат]]|сон=1989|бакІ=Л.|гьумерал=272}}
* Гидробионты в самоочищении вод и биогенной миграции элементов. — М.: МАКС-Пресс. 2008. 200 с. Предисловие члена-корр. РАН [[Малахов, Владимир Васильевич|В. В. Малахова]]. (Серия: Наука. Образование. Инновации. Выпуск 9). ISBN 978-5-317-02625-7.
* О некоторых вопросах поддержания качества воды и её самоочищения // [[Водные ресурсы]]. 2005. т. 32. № 3. С. 337—347.
* Андреев В. Г. Влияние протонного обменного взаимодействия на строение молекулы воды и прочность водородной связи. Материалы V Международной конференции «Актуальные проблемы науки в России». — Кузнецк 2008, т.3 С. 58-62.

== Линкал ==
* [http://portal.tpu.ru/SHARED/n/NNG/study/Tab/LecXim.pdf Вода как химическое соединение]

=== Макъалаби ===
* [http://www.priroda.su/item/324 Водные ресурсы России и мира] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150423080635/http://www.priroda.su/item/324 |date=2015-04-23 }}


[[Категория:Лъим| ]]
[[Категория:Гидрология|*]]
[[Категория:Лъамалъи]]
[[Категория:Кислотаби]]
[[Категория:Основаниял]]
[[Категория:Водородалъул соединениял]]
[[Категория:Оксидал]]
[[Категория:Кислородалъул соединениял]]